Ukrayna’daki durum çığırından çıktı. Rus ordusu tüm ülkede bulunan hedeflere saldırıyor.
Sosyal ağlar üzerinden kaçışan insanlar, yaklaşan tanklar, roket saldırıları ve alçak uçuştaki savaş uçaklarını gösteren sayısız fotoğraf ve video yayınlanıyor. Bunların birçoğunun doğruluğu kanıtlanmış değil: Görüntü gerçekten bahsettiği şeyi mi gösteriyor? Kim, nerede ve ne zaman bu görüntüyü kaydetti? Bunlar ilk bakışta belli olamayabiliyor. Bu nedenle internette bulunan ve doğrulanmamış malzemeler sorgusuz sualsiz alınıp paylaşılmamalıdır.
Peki, hangi kaynakların güvenilir olduğunu, hangi videoların gerçek olduğunu nasıl bilebiliriz? Ve fotoğrafların gerçekten de iddia ettikleri şeyleri gösterip göstermediklerini nasıl öğrenebiliriz? Bu soruların cevabını #Faktenfuchs veriyor.
Öncelikle temel ipuçları:
- Doğru şekilde değerlendiremediğiniz kaynaklardan gelen fotoğraf ve videolara şüpheyle yaklaşın.
- Neyi paylaşıp paylaşmayacağınızı iyi düşünün.
- Güvenilir ve bağımsız medyanın içeriklerinden de faydalanın.
Kaynakları kontrol edin: Kim paylaşmış ve de neden?
Sosyal medya platformlarında herkes herhangi bir şeyi paylaşabildiğinden dolayı, bir profil arkasında gerçekten kim var diye bakmak faydalıdır. Bunu yaparken de şu sorularını kendinize sorabilirsiniz:
Profilin sahibi biliniyor mu? Eğer bir kişi açık bir isimle bir şey paylaşıyorsa ve gerçekten de olay yerinde olduğu anlaşılıyorsa, görüntünün gerçek olma şansı yüksek. Ciddi bir gazetenin yurt dışı muhabiri, bir haber ajansının muhabiri veya yerel bir gazeteci, sosyal ağlarda çoğunlukla şeffaf ve takip edilebilir bir şekilde paylaşımlarda bulunurlar.
Şu güncel durumda bağımsız uluslararası medyadan gelen gazeteciler de Ukrayna’da bulunuyor ve orada haber yapıyorlar.
Profilin sahibi görüntüyü çeken kişi mi? Şu anda Ukrayna’da yaşandığı gibi hızlıca değişebilen karışık bir durumda çok sayıda fotoğraf ve video çekiliyor. Bazı kişiler özellikle böyle dramatik görüntüleri kaynağını araştırmadan paylaşabiliyor. Bu da malzemenin gerçekte ne olduğunu anlamayı zorlaştırır. Görüntüyü kimin kaydettiği belliyse nasıl değerlendirilebileceği de kolaylaşır.
Kaynak siyasi bir hedef takip ediyor mu? Özellikle savaş durumunda katılan taraflar çok farklı amaçlar peşinde koşar. Belirli yayınlarla ve belirli içeriklerin paylaşımıyla amaçlarına ulaşmayı hedefler. Bu nedenle kaynağın arkasında yer alan kişiye iyi bakmalı ve muhtemel siyasi hedefleri iyi bilinmelidir.
Genel olarak ciddi bir kaynak nasıl anlaşılır konusunda #Fakenfuchs bir video yayınladı.
Video ve görüntülerin doğrulanması: Yer, zaman ve bağlam bilgileri doğru mu?
Ukrayna savaşından fotoğraf ve videolarla karşılaşanlar ve malzemenin gerçek olup olmadığını bilmeyenler, kendilerine şu soruları sorabilirler:
Fotoğraf gerçekten güncel mi? İnternette sıkça eski fotoğraflarla insanlar kandırılmaya ve yanlış bilgiler verilmeye çalışılır. Bu durum Rusya Ukrayna krizinde de meydana geldi.
Ama bir fotoğrafın eski olup olmadığını öğrenmenin yolları var. Görseli geçmişe doğru aratırsanız çoğunlukla bir fotoğrafın eski olup olmadığını öğrenebilirsiniz. Birçok arama motorunda sadece belirli terimleri aratmakla kalmaz, bir fotoğrafı da aratıp aynı veya benzer fotoğrafları bulabilirsiniz. Eğer bir fotoğraf eskiyse ve bir süredir internette dolaşıyorsa, onu bulma ihtimaliniz yüksek olur.
Bunun için Google, Yandex, Bing veya Tineye görsel arama motorları kullanılabilir.
Görüntü değiştirilmiş mi? Bu soruda da görseli geçmişe doğru aratmak işe yarayabilir. Eğer bir fotoğraf değiştirilmişse arama sonuçlarında fotoğrafın orijinali aratılabilir. Böylece görsel üzerinde herhangi bir değişiklik yapılıp yapılmadığı anlaşılabilir.
Ayrıca görseli dikkatlice incelemek de yararlı olabilir. Görselin üzerinde işlem yapıldığına dair bir ipucu var mı? Örneğin gölgeler ve orantılar uyuyor mu? Bu ipuçları video malzemelerinin de doğrulanmasında yararlı olabilir. Montaj, yanlış gölgeler ve deforme görünen hareketler görüntünün sahteliğine dair bir işaret olabilir.
Peki, hala emin değilsem? Videonun gerçekliği konusunda şüphesi olanlar, görüntünün araştırma kolektifleri veya coğrafi konumlandırma uzmanları tarafından incelenip incelenmediğine bakabilir. Örneğin Bellingcat Araştırma Kolektifi kamuya açık bir veri bankasında Ukrayna savaşına ait şüpheli görüntüleri toplayıp bir de doğruluk kontrolüne dair bağlantılar paylaşıyor. Correctiv ise şu haberde Rusya Ukrayna krizine dair yanlış iddiaları ve manipüle edilmiş fotoğrafları topluyor. Ayrıca şu haritada fotoğrafların ve videoların genel bilgisi bulunabilir. Görüntülerin bağlı olduğu tweetlerin yanında muhabirlerin ve coğrafi konumlandırma uzmanlarının da yorumları bağlantılarla veriliyor. Bu da değerlendirme konusunda yardımcı olabilir.
Eğer bir video ya da fotoğrafın konumu tam olarak verilmişse, Google Maps gibi harita hizmetlerinin yardımıyla verilerin doğru olup olamayacağı da araştırılabilir. Profesyonellerin bu konudaki çalışma şeklini burada bulabilirsiniz (Not: Yazı İngilizce’dir) ya da şu Tagesschau haberinde.
"Hier ist Bayern": Der BR24 Newsletter informiert Sie immer montags bis freitags zum Feierabend über das Wichtigste vom Tag auf einen Blick – kompakt und direkt in Ihrem privaten Postfach. Hier geht’s zur Anmeldung!